UWAGA NA SYNDROM NISKIEJ ZAWARTOŚCI CUKRU NA PLANTACJACH BURAKA CUKROWEGO

Syndrom niskiej zawartości cukru – z angielskiego SBR (syndrome basses richesses) to choroba buraków znana od kilku lat, za której sprawcę uważa się bakterię ‘Candidatus Arsenophonus phytopathogenicus’. W tym przypadki określenie "SBR" jest bardzo adekwatne, ponieważ zawartość cukru jest znacznie zmniejszona (2-5% wartości bezwzględnej). Korzenie buraków pozostają jędrne. Na ich przekroju obserwuje się charakterystyczne, brązowe zabarwienie wiązek przewodzących, będące następstwem infekcji bakteryjnej (fot. 1). Liście żółkną, ale nie więdną znacząco (fot. 2). Młode liście mają lancetowaty kształt (fot. 3) i często są asymetryczne. Głównym widocznym uszkodzeniem jest wyraźne żółknięcie i chloroza starszych liści podczas gdy nerwy liści pozostają zielone (fot. 4). Syndrom SBR zaobserwowano po raz pierwszy we wschodniej Francji w 1991 roku. W kolejnych latach na Węgrzech, w Niemczech i Szwajcarii. Obecnie występuje w wielu krajach europejskich. W 2021 r. około połowa powierzchni upraw buraków cukrowych we Frankonii (Bawaria, Pd. Niemcy) została dotknięta SBR. Zawartość cukru w porażonych burakach spada tak gwałtownie że postawiła pod znakiem zapytania opłacalność produkcji.

W 2023 zaobserwowano nowe objawy na plantacjach za naszą zachodnią granicą: kauczukowe buraki. Badania laboratoryjne przeprowadzone w Niemczech potwierdziły, że za pojawienie się kauczukowych buraków w północnej Bawarii odpowiedzialna jest bakteria Stolbur, czyli ‘Candidatus Phytoplasma solani’, jak sugeruje nazwa porażająca głownie rośliny psiankowate. W przypadku kauczukowych buraków zawartość cukru w korzeniach nie spada, a może nawet wzrosnąć. Najbardziej charakterystycznym objawem, oprócz żółtych, więdnących i zamierających liści, jest kauczukowy (gumowaty) korzeń, który w miarę rozwoju choroby staje się zdeformowany i mniejszy niż u roślin nie porażonych (fot. 5 i 6). Liście mogą być też wiotkie i brązowe (fot. 7). Plony gwałtownie spadają, a buraki prawie nie nadają się do przechowywania. Kauczukowe buraki znane są od kilku lat w Europie Południowo-Wschodniej.

Obie bakterie mogą występować w burakach jednocześnie powodując chlorozy liści, które łatwo pomylić z objawami stresu związanego z suszą, infekcją wirusową lub niedoborem składników odżywczych. Stąd wizualna ocena wystąpienia infekcji bakteryjnej na polu może być trudna.

Zarówno ‘Candidatus Arsenophonus phytopathogenicus’ jak i fitoplazma ‘Candidatus Phytoplasma solani’ zasiedlają wiązki przewodzące w roślinach i są przenoszone przez owady odżywiające się sokiem roślin - pluskwiaki równoskrzydłe, czyli skoczki zwane też cykadami. Wymienione bakterie nie przeżywają samodzielnie w glebie, tylko w tkankach przewodzących roślin lub przewodzie pokarmowym owadów - wektorów. W Niemczech najczęstszymi wektorami są dwa gatunki skoczków: Hylalesthes obsoletus i Pentastiridius leporinus. Drugi z wymienionych nazywany cykadą trzcinową występuje również w Polsce i jest uznawany za głównego wektora bakterii zagrażających obecnie uprawom buraka cukrowego.

Wektory owadzie – cykl życiowy

Skoczki zazwyczaj nalatują na uprawy wiosną. Od maja do września żerują na roślinach buraka (fot. 8) i jednocześnie składają jaja na powierzchni korzeni. Skoczki będące nosicielami bakterii ‘Candidatus Arsenophonus phytopathogenicus’ składają zakażone jaja (ok. 30 % jaj jest zakażonych), nie potwierdzono tego zjawiska w przypadku fitoplazm. Po około dwóch tygodniach z jaj wykluwają się młode owady – nimfy (fot. 9), które żerują na korzeniach przez wrzesień i październik aż do zbiorów powodujących utratę plonu korzeni i zawartość cukru w zespole SBR . Razem z wysysanym sokiem pobierają bakterie i przenoszą je na kolejne rośliny. Po zimowej diapauzie kończą swój rozwój na korzeniach na drugiej uprawie, zwykle pszenicy ozimej. Mogą jednak również zimować na korzeniach kukurydzy, selera, czy kapusty lub szczypiorku. W okresie od końca maja do początku sierpnia, dorosłe osobniki wracają na części naziemne pszenicy i stamtąd migrują na pola buraka cukrowego. Ich cykl rozwojowy zaczyna się od nowa. W upalne lata drugie pokolenie skoczków może latać od końca sierpnia do połowy września. Stwarza to dodatkową okazję do przenoszenia patogenów w trakcie żerowania.

Skoczki mogą przezimować na resztkach pożniwnych buraków. Nie sprzątnięte z pola buraki są rezerwuarem i źródłem kolejnego zainfekowanego pokolenia owadów w następnym sezonie wegetacyjnym. Rozprzestrzenianiu się skoczków sprzyjają rosnące w ostatnich latach temperatury i towarzyszące im susze oraz łagodne zimy.

Jak zmniejszać potencjalne straty

Bezpośrednie zwalczanie bakterii wywołujących SBR i stolbur na burakach (kauczukowe buraki) jest nie możliwe ponieważ patogeny te zasiedlają wiązki przewodzące roślin. Zwalczanie skoczków będących wektorami również jest utrudnione - żerują na wielu gatunkach roślin, również dziko rosnących (zielnych) i z łatwością przemieszczają się z jednej uprawy na drugą. Nie stwierdzono dotąd przenoszenia przez skoczki SBR na rośliny zielne. Liczbę owadów można ograniczyć sprzątając starannie resztki buraków po zbiorach. Duże znaczenie ma stosowanie odpowiedniego płodozmianu, w tym przypadku unikania wysiewania pszenicy ozimej po burakach. Pszenica wyjątkowo sprzyja rozwojowi skoczków. Zastąpienie jej jęczmieniem jarym może ograniczyć liczbę owadów. Występowanie i przemieszczanie się skoczków na polach można śledzić za pomocą żółtych tablic lepnych. Obserwuje się różnice odmianowe buraków w tolerancji na SBR i stolbur co również daje pewną szansę na zmniejszenie strat.

Zdjęcia pochodzą z:

fot. 1, 2 Monitoring und Entwicklung von Verfahren zur Kontrolle von Schilf-Glasflügelzikaden und "SBR" im Zuckerrübenanbau - LfL (bayern.de)

fot. 3 https://bisz.suedzucker.de/wp-content/uploads/2018/10/Schadbild1-1024x645.png

fot. 2, 4, 5 Zuckerrüben in Not: "SBR" und Stolbur in Bayern auf dem Vormarsch - LfL

fot. 6, 7, 9 Gummirüben: Diese neue Krankheit befällt gerade ganze Rübenfelder | agrarheute.com

fot. 8 https://www.suedzucker.com/pl/wyzwanie-dla-plantatorow-burakow-i-przemyslu-cukrowniczego-sudzucker-laczy-sily-w-walce-z-sbr/

Źródła:

Wyzwanie dla plantatorów buraków i przemysłu cukrowniczego: Südzucker łączy siły w walce z SBR (suedzucker.com)

Gummirüben: Diese neue Krankheit befällt gerade ganze Rübenfelder | agrarheute.com

Zuckerrüben in Not: "SBR" und Stolbur in Bayern auf dem Vormarsch - LfL

Monitoring und Entwicklung von Verfahren zur Kontrolle von Schilf-Glasflügelzikaden und "SBR" im Zuckerrübenanbau - LfL (bayern.de)

Pest report - Candidatus Arsenophonus phytopathogenicus (julius-kuehn.de)

SBR (Syndrome Basses Richesses) | Sugar beet seed | SESVanderHave

Pentastiridius leporinus | Insect Vectors of Plant Disease