Przędziorek chmielowiec w uprawach kukurydzy

Przędziorek chmielowiec (Tetranychus urticae) to znany szkodnik różnych roślin uprawnych, który podobnie jak mszyce czy wciornastki odżywia się sokami roślinnymi. Szkodliwe są zarówno postacie dorosłe jak i larwy. Jest spotykany w uprawach polowych, pod osłonami, ale także jest szkodnikiem roślin domowych. Pajęczak od wielu już lat jest notowany także w zasiewach kukurydzy (w tym cukrowej, popcorn, ozdobnej), jednak w ostatnich kilku sezonach wegetacyjnych jego pojawy są coraz częstsze i lokalnie już daje się obserwować poważniejsze uszkodzenia roślin. Sprzyjają mu lata upalne i dość suche. Obserwacje IOR-PIB wskazują, że najliczniejsze jego pojawy są w południowej i środkowej Polsce, ale pajęczak uszkadza także uprawy na północy kraju. Jest to gatunek zasiedlający cały kraj. Rok 2024 jest kolejnym sezonem, w którym w południowej i środkowej części Polski notuje się lokalną wysoką liczebność przędziorka chmielowca, któremu sprzyjają wysokie temperatury i małe opady deszczu.

    W okresie wegetacyjnym przędziorek rozwija zwykle do 4-5 pokoleń, ale ich liczba jest mocno zależna od przebiegu pogody – może być ich więcej np. do 6-8 lub mniej. Jedna samica składa około 100 jaj. Czas rozwoju jednego pokolenia zależy głównie od temperatury i waha się w granicach od kilku do kilkudziesięciu dni. Zimują zapłodnione samice w zaroślach, w szczelinach kory drzew lub na miedzach. Wiosną, po opuszczeniu kryjówek, migrują na chwasty, a następnie na plantacje roślin uprawnych, w tym kukurydzy. Pierwsze karminowoczerwono zabarwione samice (zimujące) pojawiają się w drugiej połowie lata. Po krótkim żerowaniu i zapłodnieniu schodzą na zimowanie w pobliżu miejsca dotychczasowego rozwoju. Na kukurydzy przędziorka spotyka się od czerwca do końca okresu wegetacji roślin, przy czym najwyższa liczebność pajęczaka ma miejsce od połowy lipca do drugiej połowy sierpnia.

    Dorosłe pajęczaki osiągają długość do 0,3-0,5 mm. Mają cztery pary odnóży. Samice letnie są żółtozielone z brunatnozielonymi plamami po bokach ciała, natomiast zimujące zmieniają barwę na czerwonawą bez plamek. Samce są żółtozielone, romboidalnego kształtu. Jaja są białawe, średnicy około 0,1 mm, niedostrzegalne nieuzbrojonym okiem. Larwy są podobne do form dorosłych, ale posiadają tylko trzy pary odnóży. Są początkowo bezbarwne, później lekko zielonkawe, długości 0,2 mm, z trzema parami nóg. Osobniki dorosłe i larwy posiadają aparat gębowy typu kłująco-ssącego.

    Przędziorek chmielowiec pomimo swoich małych rozmiarów potrafi być groźnym szkodnikiem kukurydzy. Sprzyja mu łatwe adaptowanie się do przebiegu pogody, wysoka płodność, ukryty tryb życia pod liśćmi kukurydzy w przędzy, ale także to, że na ten moment nie jest objęty programem zwalczania na kukurydzy (z wyjątkiem upraw kukurydzy cukrowej). Nie bez znaczenia jest też fakt, że może żerować na różnych gatunkach roślin, w tym na chwastach, stąd jego baza pokarmowa jest bardzo szeroka i sprzyja namnażaniu się i migracjom pomiędzy uprawami, ale też i roślinami dziko występującymi. W zasiewach kukurydzy jest w stanie zasiedlić do 100% roślin w łanie, ale daje się zaobserwować zróżnicowaną liczebność jego populacji na plantacjach wielkoobszarowych – wyższą w pasach brzeżnych, a niższą w środku łanu, co później ma przełożenie na stopień uszkodzenia liści, które pajęczak najczęściej zasiedla. Największą jego szkodliwość obserwuje się w pasach brzeżnych zasiewu na głębokość kilku bądź kilkunastu metrów. W takich pasach jego żerowanie może doprowadzić do całkowitego zasychania roślin. Podobny objaw żerowania pajęczaka jest obserwowany choćby w zasiewach buraka cukrowego.

    Posiadając kłująco-ssący aparat gębowy, pajęczak wysysa soki z tkanek. Początkowo objawy jego żerowania są niemalże niewidoczne. Dopiero po namnożeniu się i intensywnym żerowaniu zaczynają pojawiać się plamy na blaszkach widoczne od góry liści. Początkowo są jasnożółte, lecz z czasem rozszerzają się i brunatnieją. Niekiedy są mylone z pojawem chorób grzybowych (zwykle drobną plamistością liści) lub z problemami w pobieraniu składników pokarmowych. Wystarczy jednak odwrócić liść i pod plamą będzie widoczna delikatna przędza z małymi pajączkami (dorosłe, larwy i przeźroczyste jaja), które najlepiej obserwować przez lupę. Z upływem czasu plamy się powiększają i zaczynają obejmować całe liście, które zaczynają się mocno przebarwiać i ostatecznie żółkną i zasychają. Zasychaniu roślin sprzyja nadmierna transpiracja w okresach problemów z dostępem do wody w glebie bądź w postaci pary wodnej. Pajęczak zasiedla i uszkadza zwykle dolne liście i przesuwa się stopniowo ku górze rośliny. Rzadziej licznie opanowuje pochwy liściowe, liście okrywowe kolb oraz znamiona kolb. Patrząc pod kątem szkodliwości to przędziorek chmielowiec jest bardziej destrukcyjny dla liści kukurydzy aniżeli mszyce. Jego obecność sprzyja także pojawowi chorób, zwłaszcza drobnej plamistości liści, rdzy kukurydzy oraz żółtej plamistości liści. Może przyczyniać się także do rozwoju chorób bakteryjnych oraz wirusowych w uprawach kukurydzy.

    Celem wykrycia przędziorka chmielowca na kukurydzy należy systematycznie od wiosny do jesieni obserwować pasy brzeżne uprawy na jego obecność. Uwagę należy zwracać na przebarwiające się blaszki liściowe, które zmieniają kolor od dołu ku górze rośliny. Konieczne jest odwrócenie liści i sprawdzenie czy nie są pokryte delikatną, niekiedy trudno zauważalną pajęczynką. Lupa będzie bardzo pomocna w wykryciu przędziorków.

    Na ten moment zarejestrowany do ograniczania przędziorka chmielowca jest tylko jeden środek ochrony roślin w postaci biopreparatu opartego na grzybie Beauveria bassiana (szczep ATCC 74040), ale jest on dopuszczony jedynie do kukurydzy cukrowej. Kluczowa jest szeroko rozumiana profilaktyka obejmująca m.in. stosowanie płodozmianu, izolacji przestrzenna od innych roślin żywicielskich, zbilansowane nawożenie (zwłaszcza azotem), ograniczanie chwastów, czy też dokładne rozdrabnianie resztek pożniwnych.