Zalecenia dla rolników z terenów dotkniętych powodzią

Powódź na południu Polski w okresie jesieni 2024 spowodowała ogromne zniszczenia i straty, których konsekwencje z pewnością będą wymagały czasu, pracy, energii i nakładów finansowych. Należy także pamiętać, że poza zabudowaniami, drogami, mostami, realne straty ponieśli także rolnicy. Część upraw będzie wymagała ponownych zasiewów (pszenica ozima, rzepak ozimy), wiele plantacji kukurydzy uległo całkowitemu zniszczeniu. 

Na dzień dzisiejszy, tj. 25.09.2024 w sadach jabłoniowych trwa pełnia zbiorów. Korzystając z okazji, możliwe jest jednoczesne wykonanie lustracji i oznaczanie drzew z objawami srebrzystości liści, która w ciągu sezonu miała dogodne warunki do rozwoju. 

Na wielu roślinach rzepaku ozimego, na spodniej stronie blaszki liściowej zaobserwowano larwy gnatarza rzepakowca.

Na wielu roślinach rzepaku ozimego zaobserwowano uszkodzenia wyrządzone przez pchełki oraz gąsienice tantnisia krzyżowiaczka.

Na spodniej stronie blaszki liściowej zaobserwowano zarówno formy uskrzydlone jak i nieuskrzydlone mszyc. Szkodliwość bezpośrednia mszyc wynika z wysysania soków roślinnych (może dojść do deformacji roślin, zahamowania ich wzrostu a nawet zasychania). 

Mączniak prawdziwy (Erysiphe betae)

Na roślinach buraka ćwikłowego uprawianego na terenie Skierniewic stwierdzono pierwsze objawy mączniaka prawdziwego.

Acrolepiopsis assectella Zell.

Podczas lustracji plantacji pora prowadzonych w sierpniu 2024 w różnych rejonach Polski (3 plantacje w województwie lubelskim; 2 – w podlaskim, 3 – w śląskim, 2 – w łódzkim, 1 – w mazowieckim) nie stwierdzono obecności uszkodzonych roślin przez gąsienice wgryzki szczypiorki.

Mączniak rzekomy to jedna z najgroźniejszych chorób, która występuje co roku na plantacjach chmielu. Jej sprawcą jest grzyb Pseudoperonospora humuli. 

W sierpniu 2024 roku na wielu plantacjach tytoniu w województwie lubelskim, świętokrzyskim i podkarpackim zaobserwowano występowanie mozaiki tytoniu. Na niektórych plantacjach udział porażonych roślin sięgał 10-15%. Choroba wywoływana jest przez należący do rodzaju Tobamovirus, rodziny Virgaviridae - Tobacco mosaic virus (TMV). 

W okresie czerwca i lipca na malinie obserwowano rozwój nekroz zlokalizowanych wokół pąków (zamieranie przypąkowe, sprawca Didymella sp.) głównie na pędach odmian letnich, jak również pierwsze objawy zamierania podstawy pędów o różnej etiologii (zidentyfikowani sprawcy objawów to grzyby z rodzajów: Paraconiothyrium sp., Fusarium spp., Alternaria oraz Botrytis cinerea, Verticillium dahliae, Stemphylium vesicarium).

W ostatnim czasie obserwujemy wzrost zagrożenia ze strony patogenów bakteryjnych, które pojawiają się na nowych roślinach żywicielskich. W 2024 roku na terenie województw wielkopolskiego, dolnośląskiego i podkarpackiego odnotowano przypadki występowania bakterii patogenicznych na roślinach, które dotychczas nie były ich gospodarzami.

(Delia radicum L.)

W dniach 20.08 do 22.08 2024 roku w uprawie kapusty głowiastej na polu doświadczalnym w Skierniewicach zaobserwowano wzmożoną aktywność osobników dorosłych II. pokolenia letniego śmietki kapuścianej. Liczebność odłowionych osobników/1 pułapkę wynosiła średnio 20.08. - 27 osobników; 21.08 – 39 osobników, a 22.08 – 20 osobników.

 W roku 2024 przebadano rośliny buraka cukrowego pochodzące z województwa: wielkopolskiego, dolnośląskiego, pomorskiego oraz zachodnio-pomorskiego pod kątem obecności wirusów. Rośliny charakteryzowały się objawami w postaci żółknięcia liści, często rozpoczynającego się od szczytów i brzegów blaszek liściowych, deformacji powierzchni i mozaiki.

W roku 2024 obserwowano wzmożoną obecność infekcji wirusowych w uprawach roślin strączkowych tj. grochu siewnego (Pisum sativum), łubinu białego (Lupinus albus), łubinu żółtego (Lupinus luteus), łubinu wąskolistnego (Lupinus angustifolius) oraz bobiku (Vicia faba L. ssp. Minor). W uprawie grochu i bobiku za pomocą metod molekularnych (reakcja RT-PCR ze starterami specyficznymi) najczęściej stwierdzana była obecność przenoszonej przez mszyce grochowe (Acyrthosiphon pisum) ostrej mozaiki grochu wywoływanej przez kompleks wirusów: pea enation mosaic virus I (PEMV I) i pea enation mosaic virus II (PEMV II) oraz mozaiki i liściozwoju grochu wywoływanej przez wirusa mozaiki grochu przenoszonego z nasionami (pea seed borne mosaic virus, PSbMV). Ostra mozaika grochu charakteryzuje się objawami w postaci enacji żyłek liściowych, mozaiki i chlorozy liści, więdnięcia i obumierania wierzchołków roślin oraz deformację strąków lub nasion. Infekcja PSbMV może zaś powodować mozaiki i przejaśnienia nerwów oraz charakterystyczne zwijanie blaszek liściowych na spodnią stronę. Co więcej, wirusy te mogą występować w mieszanych infekcjach czego efektem są często bardziej nasilone objawy chorobowe. Obydwa wirusy mogą powodować znaczące straty w uzyskiwanym plonie nasion.

Papryka roczna dojrzewa w sierpniu. Na niektórych uprawach zaobserwowano występowanie szarej pleśni, spowodowanej przez grzyb Botrytis cinerea L. Patogen bardzo często poraża owoce. Porażone owoce papryki mają nieregularne kształty , szare plamy , na których pojawia się charakterystyczny wilgotny nalot.

Na plantacji wiesiołka dwuletniego (Oenothera biennis) zaobserwowano zmianę zabarwienia płatków kwiatowych. Naturalnie żółte płatki zaczęły przybierać barwę czerwoną. Takie objawy często świadczą o wystąpieniu porażenia septoriozą (spowodowaną przez grzyb Septoria sp.). Częściej objawy septoriozy występują w początkowym okresie rozwoju rozety liści wiesiołka (fot. 1). Zauważyć można wtedy czerwienienie brzegów liści. Barwa czerwona może nawet przyjmować odcień fioletowy. W późniejszym rozwoju rośliny porażonej przez septorię, barwę czerwoną obserwować można na kwiatach. Choroba może wpłynąć na obniżenie plonu nasion. Przy niewielkim nasileniu objawów, chore rośliny należy usunąć z pola. Choroba występuje ogniskowo.

Sierpień to miesiąc, kiedy trwa zbiór nasion kopru włoskiego, przeznaczonych do siewu. Bardzo ważne jest aby zebrać materiał, kiedy jest on już dojrzały. Baldachy kopru włoskiego w czasie występowania słonecznych dni z wysokimi temperaturami, często przyjmują ciemną barwę mimo, że nasiona nie osiągnęły jeszcze pełnej dojrzałości. 

Barszcz Sosnowskiego (Heracleum sosnowskyi Manden.) i barszcz Mantegazziego (Heracleum mantegazzianum) to rośliny inwazyjne z rodziny selerowatych (Apiaceae), należące do grupy blisko spokrewnionych gatunków pochodzących z rejonu Kaukazu. Należą one do jednych z największych roślin zielnych, nierzadko osiągając wysokość 5 metrów. Różnice w cechach morfologicznych obu gatunków są na tyle niewielkie, że uwzględniając zmienność populacyjną, praktycznie nie można ich odróżnić po cechach zewnętrznych. Gatunkiem niekiedy mylonym z barszczami jest, osiągający często również imponujące rozmiary (jednak zwykle znacznie mniejszy i wyraźnie inny), arcydzięgiel litwor (Angelica archangelica), różniący się m.in. kształtem baldachów, które są wyraźnie kuliste. Ze względu na ekspansywny charakter i stwarzane zagrożenia dla środowiska i zdrowia ludzi, barszcze kaukaskie zostały umieszczone na liście inwazyjnych gatunków obcych (IGO) stwarzających zagrożenie dla Unii i rozprzestrzenionych na szeroką skalę (Dz.U. 2022 poz. 2649).

 Przędziorek chmielowiec (Tetranychus urticae) to znany szkodnik różnych roślin uprawnych, który podobnie jak mszyce czy wciornastki odżywia się sokami roślinnymi. Szkodliwe są zarówno postacie dorosłe jak i larwy. Jest spotykany w uprawach polowych, pod osłonami, ale także jest szkodnikiem roślin domowych. Pajęczak od wielu już lat jest notowany także w zasiewach kukurydzy (w tym cukrowej, popcorn, ozdobnej), jednak w ostatnich kilku sezonach wegetacyjnych jego pojawy są coraz częstsze i lokalnie już daje się obserwować poważniejsze uszkodzenia roślin. Sprzyjają mu lata upalne i dość suche. Obserwacje IOR-PIB wskazują, że najliczniejsze jego pojawy są w południowej i środkowej Polsce, ale pajęczak uszkadza także uprawy na północy kraju. Jest to gatunek zasiedlający cały kraj. Rok 2024 jest kolejnym sezonem, w którym w południowej i środkowej części Polski notuje się lokalną wysoką liczebność przędziorka chmielowca, któremu sprzyjają wysokie temperatury i małe opady deszczu.

Stan fitosanitarny rzepaku w Polsce od okresu wczesnowiosennego w sezonie 2023-2024 można ocenić jako dość dobry. Wiosenne podtopienia i lokalne plantacje z gnijącymi roślinami nie zwiastowały obfitego plonu. Bardzo niestabilne warunki meteorologiczne w marcu i kwietniu sprawiły, że rzepak szybko się rozwijał i fazy rozwojowe określane w skali BBCH następowały dość szybko po sobie. Przyczyniło się to ograniczenia występowania w pewnych fazach chorób grzybowych, których nasilenie w okresie wiosennym było bardzo niskie. Później rośliny odrobiły wczesnowiosenny słaby start i plony rzepaku przyjęły wartości optymalne, choć rośliny były dużo niższe i mniejsze w pokroju niż w latach poprzednich. Wczesnowiosenne opady atmosferyczne definiowały charakter nowego sezonu wegetacyjnego. Po tak obfitych opadach deszczu w lutym 2024, gleba osiągała na ogół swoją maksymalną pojemność wodną. Oznaczało to, że wszystkie przestwory glebowe wypełnione były wodą. Gdy gleba lekko przeschła w następstwie naturalnego odsączenia nadmiaru wody, osiągnęła ona tzw. pojemność polową. Istotne znaczenie dla tego procesu miała właściwa struktura gleby, a ściślej mówiąc jej porowaty charakter. Zdolność gleby do gromadzenia wody zależy od jej składu granulometrycznego. Istotne znaczenie ma tutaj zawartość materii organicznej, w związku z tym przez odpowiednie nawożenie i agrotechnikę, można wpłynąć na polepszenie zdolności gleby do gromadzenia wody.

W 2024 roku w rejonach, w których nastąpił wzrost szkodliwości omacnicy prosowianki i gdzie notowano uszkodzenia pogodowe kukurydzy tam obserwowano często większą liczebność urazka kukurydzianego (Glischrochilus quadrisignatus Say). Od kilku już lat na plantacjach kukurydzy w kraju notuje się rosnącą liczebność oraz lokalny wzrost szkodliwości tego owada. 

Stan fitosanitarny upraw zbóż ozimych w sezonie wegetacyjnym 2023/2024.

    W okresie jesiennym i lutym otrzymywaliśmy informacje o wzmożonej aktywności gryzoni na plantacjach roślin ozimych z terenu Dolnego Śląska i Wielkopolski. Wśród gryzoni spotykanych na plantacjach zbóż i rzepaku przede wszystkim należy wymienić myszowate (Muridae) oraz nornikowate (Microtidae). Spośród kilku gatunków wyrządzających szkody o znaczeniu gospodarczym, najczęściej spotykanymi są mysz polna, mysz zaroślowa, nornik zwyczajny oraz karczownik ziemnowodny. W zwalczaniu gryzoni w polu duże znaczenie mają takie zabiegi agrotechniczne jak wczesny zbiór oraz przestrzeganie wykonywania podorywki i głębokiej orki przedzimowej w tym: poprawna agrotechnika, płodozmian, podorywki, talerzowanie, bronowanie, spulchnianie gleby, zwalczanie chwastów, wykaszanie traw wokół plantacji, izolacja przestrzenna (od nieużytków, łąk, pastwisk, i roślin zbożowych), głęboka orka jesienna, wczesny siew i zwiększenie normy wysiewu. Poprawienie efektywności wyłapywania gryzoni przez ptaki drapieżne można osiągnąć przez ustawianie tyczek z poprzeczką (czatownie) na otwartych przestrzeniach. Warto pomyśleć o rozstawianiu tyczek już jesienią przy zakładaniu plantacji zbóż, gdzie ptaki drapieżne mają możliwość przyzwyczajenia się do stanowisk.

Alternarioza cebuli (Alternaria spp.)

W dniu 1.08.2024 na plantacjach cebuli uprawianej w województwie łódzkim w powiecie kutnowskim w miejscowościach Jackowice, Bedlno, Bąków stwierdzono pierwsze objawy alternariozy na szczypiorze cebuli. Kolejne objawy Alternaria spp. zaobserwowano na cebuli w dniu 6.08.2024 w powiecie skierniewickim (Skierniewice). 

W całej Polsce, a w szczególności w Wielkopolsce, obserwujemy trudności z terminem zbioru lnu oleistego. Intensywne opady deszczu spowodowały, że na roślinach, mimo, że były w fazie dojrzewania nasion, po otrzymaniu dużych dawek wody, pojawiły się zielone, zakwitające nowe pędy. Zaobserwowano zjawisko ponownego, drugiego tzw. wtórnego zakwitu. Podobne zjawisko miało miejsce w roku 2023.

Z prób pobranych z plantacji kolendry siewnej w woj. dolnośląskim wyizolowano bakterię Pseudomonas syringae. Jest to bakteria powodująca plamistość liści i pędów kolendry.

Na liściach zaobserwowano kanciaste, ograniczone żyłkami wyraźnie widoczne plamy z obu stron liścia. W miarę rozwoju i w zależności od warunków, pojedyncze zmiany mogą łączyć się w większe powierzchnie zasychania. Poszczególne plamy mogą być otoczone chlorozą (żółknięciem), a silnie porażone liście żółkną całe i przedwcześnie zamierają.

Zaobserwowano (woj. wielkopolskie i woj. lubelskie) występowanie mszycy na liściach melisy lekarskiej.

Mszyca jest jednym z głównych szkodników żerujących na liściach melisy Jej wystąpienie powoduje osłabienie wzrostu roślin i ich zniekształcenia.

Na plantacjach melisy lekarskiej w woj. wielkopolskim i dolnośląskim zaobserwowano występowanie mączniaka prawdziwego na liściach melisy lekarskiej. Zaobserwowano, występowanie gorących dni o wysokiej wilgotności, po których następują chłodne noce, sprzyja pojawieniu się mączniaka prawdziwego. Typowym objawem jest biały nalot pokrywający górne powierzchnie liści. 

Niektóre plantacje melisy lekarskiej zostały porażone przez Sepotori melisae, patogen grzybowy powodujący plamistość melisy.

W zaatakowanych miejscach pojawiają się żółto-brunatne plamy, które z upływem czasu zmieniają odcień na szary lub biały

Na plantacji konopi włóknistych w woj. podkarpackim stwierdzono występowanie szarej pleśni łodygi konopi.

Przędziorek chmielowiec należy do roztoczy o szerokim zakresie roślin żywicielskich. Ten niewielki pajęczak może wyrządzać duże szkody również na chmielu. Przędziorki osiągają wielkość około 0,5 mm, dlatego przy małej liczebności, ich obecność na roślinach często bywa niezauważona. W sprzyjających warunkach populacja tego szkodnika może bardzo szybko zwiększać się. Optymalne warunki rozwoju przędziorków występują, gdy temperatura powietrza przekracza 25oC, a wilgotność jest niska, w granicach 35-55%. Rozwojowi przędziorka sprzyjają więc lata ciepłe i suche. 

Wysokie temperatury powietrza oraz długotrwałe susze sprzyjają rozwojowi przędziorków na roślinach buraków. Systematycznie prowadzony monitoring plantacji buraka cukrowego w całym kraju a w szczególności w województwach wielkopolskim, kujawsko-pomorskim, lubelskim, podlaskim oraz w pomorskim pod kątem występowania roztoczy, przeprowadzony w dniach od 16 do 31 lipca 2024 r. wykazał masowe występowanie przędziorka chmielowca na roślinach na terenie następujących powiatów: tomaszowskim – woj. lubelskie (104 osobniki ruchome); białostockim – woj. podlaskie (lokalizacja Folwarki Wielkie – 67 osobników ruchomych i Dobrzyniówka – 66 osobników dorosłych); grodziskim, kościańskim i leszczyńskim – woj., wielkopolskie (odpowiednio: 24, 19 i 18 osobników ruchomych) oraz hrubieszowskim 12 osobników dorosłych. Średnio na jednym liściu obserwowano od 5 do 17 dorosłych osobników roztoczy. Obserwowano również zwiększoną liczebność składanych jaj (od 3 do 218 szt., średnio 37 jaj).

W sezonie 2024 dużym zagrożeniem dla upraw tytoniu w Polsce jest wirus Y ziemniaka (Potato virus Y, PVY). Jest to jeden z najbardziej groźnych wirusów, który powoduje brunatną nekrozę nerwów tytoniu.  Pierwszymi objawami infekcji są przejaśnienia nerwów (fot. 1), po czym następuje brunatnienie nerwów i ich zamieranie (fot. 2). Objawy PVY są również widoczne w postaci chlorotycznych plam lub pierścieni na liściach. Najbardziej groźny przejaw choroby powodowanej przez PVY to przedwczesne żółknięcie liści i ich obkurczanie się. Niekiedy przy silnej infekcji mogą powstawać nekrotyczne smugi na łodygach roślin. Ostatecznie PVY przyczynia się do zmniejszenia wysokości roślin, wielkości i masy liści oraz wielkości plonów.

Zespół Doradców Warmińsko-Mazurskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Lidzbarku Warmińskim pod kierownictwem Pani Kierownik Joanny Sułek w ramach współpracy z Terenową Stacją Doświadczalną IOR-PIB w Rzeszowie (Zadanie z Dotacji Celowej nr 1.15) w dniu 24 lipca 2024 roku w miejscowości Kraszewo koło Lidzbarka Warmińskiego po raz pierwszy w historii wykrył i potwierdził obecność stonki kukurydzianej w województwie Warmińsko-Mazurskim. 

Syndrom niskiej zawartości cukru – z angielskiego SBR (syndrome basses richesses) to choroba buraków znana od kilku lat, za której sprawcę uważa się bakterię ‘Candidatus Arsenophonus phytopathogenicus’. W tym przypadki określenie "SBR" jest bardzo adekwatne, ponieważ zawartość cukru jest znacznie zmniejszona (2-5% wartości bezwzględnej). Korzenie buraków pozostają jędrne. Na ich przekroju obserwuje się charakterystyczne, brązowe zabarwienie wiązek przewodzących, będące następstwem infekcji bakteryjnej (fot. 1). Liście żółkną, ale nie więdną znacząco (fot. 2). Młode liście mają lancetowaty kształt (fot. 3) i często są asymetryczne. Głównym widocznym uszkodzeniem jest wyraźne żółknięcie i chloroza starszych liści podczas gdy nerwy liści pozostają zielone (fot. 4). Syndrom SBR zaobserwowano po raz pierwszy we wschodniej Francji w 1991 roku. W kolejnych latach na Węgrzech, w Niemczech i Szwajcarii. Obecnie występuje w wielu krajach europejskich. W 2021 r. około połowa powierzchni upraw buraków cukrowych we Frankonii (Bawaria, Pd. Niemcy) została dotknięta SBR. Zawartość cukru w porażonych burakach spada tak gwałtownie że postawiła pod znakiem zapytania opłacalność produkcji.

Diaspidiotus perniciosus Comst.

Na podstawie prowadzonego monitoringu odłowu samców tarcznika niszczyciela w pułapki z feromonem zaleca się wykonać zabieg zwalczający kolejne pokolenie tarcznika niszczyciela w najbliższych dniach (licząc od 25. 07. 2024r.) jednym z zarejestrowanych zoocydów ( Exirel 100 SE, Fitter).

(Delia radicum L.)

Monitoring plantacji kapusty głowiastej białej prowadzony na polu doświadczalnym w Skierniewicach (woj. łódzkie) pod kątem występowania śmietki kapuścianej za pomocą pułapek zapachowych wabiących ciężarne samice wykazał 15 lipca 2024 r. obecność 3 samic, 22 lipca - 2 samic, natomiast 23 lipca odłowiła się 1 samica. Są to samice śmietki kapuścianej letniego pokolenia.

Plutella (Plutella) xylostella L.

Monitoring obecności i dynamiki lotu motyli tantnisia krzyżowiaczka jest prowadzony za pomocą pułapek z feromonem, odławiających samce tego motyla, które umieszczono na początku maja na poletkach doświadczalnych kapusty głowiastej w Skierniewicach. 

(Acrolepiopsis assectella Zell.)

W dniu 12 lipca 2024 w okolicach Skierniewic (woj. łódzkie) i 16 lipca w okolicach Sędziszowa (woj. świętokrzyskie) w nasadzeniach pora zaobserwowano pojedyncze rośliny uszkodzone przez gąsienice wgryzki szczypiorki. Znaleziono także w pełni wyrośnięte gąsienice oraz w trakcie tworzenia kokonów.

Monitoring plantacji buraka cukrowego w województwie wielkopolskim, kujawsko-pomorskim, łódzkim i dolnośląskim pod kątem występowania agrofagów, przeprowadzony w dniach od 4 do 15 lipca 2024 r. wykazał masowe występowanie przędziorka chmielowca na plantacjach na terenie następujących powiatów: krotoszyńskim, grodziskim, gnieźnieńskim, ostrowskim, pleszewskim oraz w kutnowskim i kolskim (województwo łódzkie), inowrocławskim (województwo kujawsko-pomorskie) oraz wołowskim, lubińskim, jaworskim (województwo dolnośląskie).

Laspeyresia pomonella L. / Cydia pomonella L. 

Monitoring obecności i dynamiki lotu motyli owocówki jabłkóweczki jest prowadzony za pomocą pułapek typu Delta z feromonem, które zawieszono w sadach 12 kwietnia. Monitoringiem objęto trzy sady zlokalizowane w województwie łódzkim, w miejscowościach: Skierniewice (gm. Skierniewice), Dąbrowice (gm. Skierniewice) i Celinów (gm. Sadkowice).

(Grapholita (Aspila) funebrana)

Monitoring obecności i dynamiki lotu motyli owocówki śliwkóweczki jest prowadzony za pomocą pułapek typu Delta z feromonem, które zawieszono w sadach 12 kwietnia. Monitoringiem objęto trzy sady zlokalizowane w województwie łódzkim, w miejscowościach: Skierniewice (gm. Skierniewice), Dąbrowice (gm. Skierniewice) i Celinów (gm. Sadkowice).

Intensywne rolnictwo, które pociąga za sobą konieczność częstego wykonywania zabiegów przy użyciu chemicznych środków ochrony roślin, zawsze było i nadal jest czynnikiem wielkiego ryzyka zatruć dla pszczół. Substancje czynne zawarte w tych środkach mogą mieć negatywny wpływ na rodziny pszczele, nawet jeśli przebywają one na powierzchniach, które nie są bezpośrednio poddawane zabiegom chemicznym, lecz znajdują się w pobliżu miejsca wykonywania zabiegu. Pomimo zmiany asortymentu insektycydów, fungicydów, herbicydów i innych środków ochrony roślin, w kierunku zmniejszania ryzyka dla różnorodności biologicznej, to rokrocznie, na skutek błędów podczas ich stosowania, ginie w Polsce wiele rodzin pszczelich. Największe ryzyko zatruć pszczół dotyczy insektycydów z grup chemicznych należących do neurotoksyn.

Mączniak rzekomy (Peronospora destructor)

W dniu 4.07.2024 na plantacji cebuli uprawianej w województwie kujawsko-pomorskim w miejscowości Bądkówek, gmina Bądkowo stwierdzono pierwsze objawy mączniaka rzekomego.

W sezonie 2024 w wielu regionach Polski (woj. lubelskie, woj. wielkopolskie, woj. świętokrzyskie), zaobserwowano opóźnione wschody czarnuszki siewnej (Nigella sativa L.) Opóźnienie spowodowane było przede wszystkim dużym zachwaszczeniem pól. Obfite opady na przełomie maja i czerwca spowodowały nasilenie zachwaszczenia.

W sezonie 2024 w   wielu regionach Polski (woj. lubelskie, woj. wielkopolskie, woj. mazowieckie), odnotowano występowanie dużego zachwaszczenia w uprawach ostropestu plamistego.

W województwie podkarpackim  zaobserwowano pojawienie się plamistości liści kolendry siewnej. Objawami są pojawiające się punktowe plamki (kropki)  głównie na blaszkach liściowych kolendry. Plamki te są ciemno-żółte i z czasem brązowieją.

Plutella xylostella

Monitoring obecności i dynamiki lotu tantnisia krzyżowiaczka jest prowadzony za pomocą pułapek z feromonem, które zawieszono 6.05.24 r. na polu doświadczalnym kapusty głowiastej w Skierniewicach, a 22.05.2024 r. na plantacji produkcyjnej w Chąśnie koło Łowicza. Pułapki są kontrolowane jeden raz w tygodniu. Pierwsze motyle tantnisia krzyżowiaczka stwierdzono w pułapkach na polu doświadczalnym w Skierniewicach 21.05.2024 r., natomiast w Chąśnie - 28.05.2024. Najliczniejsze odłowy odnotowano w Skierniewicach 17.06. 2024 roku, a w Chąśnie 12.06.2024 roku.

W sezonie 2024 w  regionach Polski, w których występowały duże liczby opadów w maju, zaobserwowano występowanie zgorzeli siewek konopi włóknistych. Siewki które wzeszły, zasychały, bądź placowo nie występowały żadne wschody.

W sezonie 2024, zaobserwowano rozpoczęcie kwitnienia nagietka lekarskiego już w połowie maja. Roślina rozwija kwiaty na rozgałęzieniach pierwszego rzędu. Należy pamiętać, aby zbiór kwiatów przeprowadzać cyklicznie , co 7- 10 dni. To pozwoli na większy zbiór surowca  (do 6 razy).

Na niektórych plantacjach chmielu w województwie lubelskim rośliny wykazują objawy liściozwoju. Choroba ta jest spowodowana niedoborem cynku. Cynk jest niezbędny do prawidłowego rozwoju roślin, bowiem jest składnikiem wielu kluczowych enzymów zaangażowanych w syntezę białek, fotosyntezę i metabolizm węglowodanów, bierze również udział w przemianach związków fosforowych oraz wpływa na przepuszczalność błon komórkowych. Cynk zwiększa efektywność pobierania i wykorzystania azotu, a także powoduje wzrost odporności roślin na czynniki biotyczne oraz wytrzymałości na niskie temperatury i niedobory wody.

W czerwcu plantatorzy tytoniu powinni zwrócić szczególną uwagę na pojawianie się wciornastka tytoniowca (Thrips tabaci). To niewielki owad osiągający wielkość od 1 do 1,3 mm długości (fot. 1). Szkodnik masowo rozwija się od połowy maja do końca czerwca. Na jego atak narażone są szczególnie plantacje tytoniu położone w pobliżu śródpolnych krzewów i zadrzewień.

W dniu 21 czerwca 2024 w okolicach Przeworska na Podkarpaciu na polu doświadczalnym IOR-PIB prowadzonym w monokulturze odnotowano pierwsze wyloty chrząszczy stonki kukurydzianej w tym roku. Na pułapkę feromonową odłowiono pierwsze 2 samce tego gatunku.

Rhizoctonia solani to powszechny grzyb glebowy, który potrafi zaatakować wiele gatunków roślin uprawnych, zarówno pod okrywami, jak i w polu. Od początku obecnego sezonu wegetacyjnego monitoruje się większe niż w poprzednich latach nasilenie objawów chorobowych związanych z występowaniem patogenu. Uszkadza on przede wszystkim podziemne części roślin (nasiona, kiełki, korzenie i bulwy), ale może porażać także części nadziemne (łodygi, liście, strąki i owoce).

Częste opady deszczu, poranne mgły i rosa sprzyjają rozwojowi grzyba Pseudoperonospora humuli, który powoduje mączniaka rzekomego chmielu. Z uwagi na to, że czynnikiem infekcyjnym grzyba są zarodniki pływkowe, które poruszają się w środowisku wodnym za pomocą wici, do infekcji dochodzi wówczas, gdy powierzchnia rośliny jest stale zwilżona przynajmniej przez 1,5 – 2 godziny. Zarodniki pływkowe mogą wnikać do rośliny przez otwarte aparaty szparkowe lub drobne zranienia.

 W ostatnim czasie, w województwach: zachodnio-pomorskim, wielkopolskim, dolnośląskim oraz warmińsko-mazurskim i mazowieckim, odnotowano wystąpienie licznych populacji ślimaków nagich. Ślinik pospolity (Arion vulgaris), ślinik wielki (Arion rufus) i pomrowik plamisty (Deroceras reticulatum) są agrofagami i wyrządzają poważne szkody w uprawach roślin rolniczych, sadowniczych i ogrodniczych. Aktywność rozpoczynają po zmierzchu i żerują głównie w nocy. Mogą być okresowo aktywne w ciągu dnia, w temperaturze od 6°C do 20°C, przy wysokiej wilgotności powietrza i po opadach deszczu.

Chwościk buraka (Cercospora beticola)

Na terenie powiatu kutnowskiego (Bedlno, Zduny, Bąków) na lustrowanych plantacjach buraka ćwikłowego stwierdzono pierwsze objawy chwościka buraka. 

Mączniak rzekomy (Pseudoperonospora cubensis)

Na terenie Skierniewic (centralna Polska) w uprawie polowej ogórka stwierdzono pierwsze objawy mączniaka rzekomego dyniowatych.

Dojrzewające łuszczyny mogą być między innymi źródłem pożywienia drobnych ptaków, jak np. wróbli domowych i mazurków. Z jednej strony powodem atakowania łuszczyn może być obecność larw chowacza podobnika i pryszczarka kapustnika wewnątrz łuszczyn.

Mączniak prawdziwy dyniowatych (Erysiphe polygoni)

Na plantacji cukinii uprawianej pod osłonami na terenie Skierniewic stwierdzono pierwsze objawy mączniaka prawdziwego. 

Na Podkarpaciu na plantacjach prowadzonych w monokulturze obserwuje się intensywne żerowanie larw stonki kukurydzianej na młodych roślinach kukurydzy. Analiza roślin wykonana 10 czerwca wykazała początek wylegania młodych roślin na skutek żerowania larw na ich korzeniach, które niekiedy bardzo silnie ograniczały.

Do samołówki świetlnej na terenie IOR-PIB w Poznaniu odłowiono pierwsze osobniki cydalimy („ćmy”) bukszpanowej (Cydalima perspectalis).

W uprawach ziemniaka w Winnej Górze stwierdzono pierwsze objawy zarazy ziemniaka (Phytophthora infestans). Jest to bardzo wczesne stwierdzenie, gdyż zwykle pierwsze zmiany chorobowe widoczne są w drugiej połowie czerwca. 

Zmieniające się warunki uprawy oraz ograniczenia związane ze stosowaniem środków ochrony roślin powodują, że lokalnie zaczynają się problemy ze zwójkami, zwłaszcza w uprawach zbóż jarych. W warunkach Polski najczęściej obserwuje się zwójkę kłosóweczkę (Cnephasia longana) oraz zwójkę zbożóweczkę (Cnephasia pumicana).

W uprawach  grochu odnotowano liczne występowanie strąkowca grochowego (Bruchus pisorum), a na zawiązanych strąkach stwierdzono liczne jaja tego gatunku. Jest to najwyższa pora na wykonanie zabiegu ochronnego, zanim larwy wgryzą się do wnętrza strąków.

Przymrozki, które wystąpiły już dawno po ruszeniu wegetacji, mogły zaszkodzić niektórym odmianom maliny, zarówno letnim jak i powtarzającym owocowanie, poprzez uszkodzenia pąków i/lub niezdrewniałych pędów. 

Venturia inaequalis

Z badań prowadzonych w Instytucie Ogrodnictwa – PIB w Skierniewicach wynika, że opady deszczu (łącznie 43,2 mm), które wystąpiły po 19 maja w Sadzie Doświadczalnym w Dąbrowicach, nie wznowiły procesu wysiewów askospor grzyba Venturia inaequalis. Tym samym, w bieżącym sezonie, ostatni wysiew tych zarodników miał miejsce w dniu 19 maja.

Chwościk buraka (Cercospora beticola)

Na lustrowanej plantacji buraka ćwikłowego w Jastkowie w okolicach Lublina stwierdzono pierwsze objawy chwościka buraka.

 Omacnica prosowianka (Ostrinia nubilalis Hbn.) to najgroźniejszy szkodnik kukurydzy w Polsce. Uszkadza wszystkie podgatunki tej rośliny, a w szczególności kukurydzę słodką (cukrową), koński ząb i szklistą. Jest to jedyny szkodnik tej rośliny, który uszkadza niemal wszystkie nadziemne części roślin. Najgroźniejsze jest bezpośrednie wyjadanie ziarna z kolb, podgryzanie kolb u nasady, a także żerowanie w łodygach prowadzące do złomów łodyg powyżej i poniżej kolby. Żerowanie gąsienic jest ważnym czynnikiem sprzyjającym porażaniu roślin przez grzyby rodzaju Fusarium wywołujące fuzariozę kolb oraz zgniliznę korzeni i zgorzel podstawy łodygi.

Venturia inaequalis

Z obserwacji mikroskopowych pseudotecjów grzyba Venturia inaequalis, izolowanych z liści jabłoni, pobranych z Sadu Doświadczalnego Instytutu Ogrodnictwa – PIB w Dąbrowicach, z kwatery niechronionej przed parchem jabłoni, wynika że, pozostało do wysiewu mniej niż 5% askospor. 

Agrotis segetum (Denis & Schiffermüller)

Od początku maja 2024 roku na polu doświadczalnym Instytutu Ogrodnictwa-PIB w Skierniewicach. prowadzony jest monitoring obecności i dynamiki lotu motyli rolnicy zbożówki za pomocą pułapek feromonowych. Monitoringiem objęte są dwie uprawy pora i cebuli.

W dniu 22.05.2024 do pułapki świetlnej umieszczonej w Skrzelewie (woj. Mazowieckie) odłowiono pierwszego w 2024 roku motyla omacnicy prosowianki. To pierwszy przypadek udokumentowania tak wczesnego wylotu imago z resztek pożniwnych. Kukurydza ma dopiero 4-6 liści. Obserwacji dokonał Pan Tadeusz Szymańczak

Sprawcą czarnej zgnilizny korzeni jest grzyb Thielaviopsis basicola (synonim Chalara elegans). Podobnie jak w zeszłym roku, obserwuje się obecnie nasilone objawy chorobowe na plantacjach łubinu w całej Polsce. Najsilniej porażone rośliny posiadają całkowicie sczerniały system korzeniowy, a łodyga nad korzeniem przybiera ciemniejszą barwę (Fot. 1). Rośliny więdną i zamierają placowo w całych rzędach. Objawy można pomylić ze zgnilizną korzeni powodowaną przez Rhizoctonia solani. Czasem oba patogeny występują łącznie, a dodatkowo na roślinach identyfikuje się jeszcze grzyby rodzaju Fusarium, sprawców zgorzeli łubinu. Występowanie kilku sprawców chorób jednocześnie utrudnia właściwą identyfikację.

Laspeyresia pomonella L. / Cydia pomonella L

Monitoring obecności i dynamiki lotu motyli owocówki jabłkóweczki jest prowadzony za pomocą pułapek typu Delta z feromonem, które zawieszono w sadach 12 kwietnia. Monitoringiem objęto trzy sady zlokalizowane w województwie łódzkim, w miejscowościach: Skierniewice (gm. Skierniewice), Dąbrowice (gm. Skierniewice) i Celinów (gm. Sadkowice). 

Venturia inaequalis

Na podstawie obserwacji prowadzonych w Instytucie Ogrodnictwa – PIB w Skierniewicach, w powietrzu kwatery jabłoni niechronionych przed parchem jabłoni, 19.05.2024 stwierdzono niską koncentrację askospor Venturia inaequalis (poniżej 2 zarodników w m3 powietrza). 

(Grapholita (Aspila) funebrana)

Monitoring obecności i dynamiki lotu motyli owocówki śliwkóweczki jest prowadzony za pomocą pułapek typu Delta z feromonem, które zawieszono w sadach 12 kwietnia. Monitoringiem objęto trzy sady zlokalizowane w województwie łódzkim, w miejscowościach: Skierniewice (gm. Skierniewice), Dąbrowice (gm. Skierniewice) i Celinów (gm. Sadkowice).

(Diaspidiotus perniciosus Comst.)

Od końca kwietnia prowadzony jest monitoring obecności i dynamiki lotu samców tarcznika niszczyciela za pomocą pułapek z feromonem, wywieszonych w sadzie jabłoniowym i czereśniowym, zlokalizowanych w rejonie Sandomierza. Na podstawie przeprowadzonych obserwacji odłowów samców w pułapki stwierdza się, że zabieg zwalczający tarcznika niszczyciela należy wykonać w okresie od 20 do 25 maja 2024 r., jednym z zarejestrowanych zoocydów (Movento 100 SC, Exirel 100 SE).

Szarek komośnik wystąpił wiosną 2024 r. w większym nasileniu niż miało to miejsce w roku ubiegłym. Pojaw tego szkodnika nie ograniczał się już tylko do regionów, skąd znany jest od prawie dekady (np. Zamojszczyzna), ale został odnaleziony już w innych regionach kraju: Wielkopolska i Kujawy. Nie wszędzie wyrządził jeszcze znaczne szkody, ale nawet na nowo zasiedlanych terenach były miejsca, gdzie burak cukrowy wymagał ponownych siewów.

Na żółte tablice lepowe powieszone na drzewie czereśni na terenie IOR-PIB w Poznaniu odłowiono pierwsze osobniki nasionnicy trześniówki - Rhagoletis cerasi (13.05 – 1 osobnik, 14.05 – 2, 15.05. – 7)

Venturia inaequalis

W wyniku analizy danych meteorologicznych rejestrowanych w Sadzie Doświadczalnym Instytutu Ogrodnictwa – PIB w Dąbrowicach stwierdzono silne ryzyko infekcji jabłoni w dniu 6 maja o godzinie 7. 

 Obecny sezon wegetacyjny, ze względu na wystąpienie dużych przesunięć w fenologii rzepaku ozimego i innych roślin, będzie wymagał właściwego podejścia do chemicznej ochrony roślin, zwłaszcza ochrony insektycydowej. Początek wiosny w 2024 roku nastąpił pod koniec lutego, a wczesna wiosna, w której w wielu rejonach kraju występowały dni z temperaturą powyżej 12 czy 14 stopni, trwała przez cały marzec.

Wczesna wiosna i przyspieszona wegetacja spowodowały gwałtowny rozwój chorób kory i drewna. Na dzień dzisiejszy, tj. 24.04.2024 w Centralnej Polsce w koronach drzew obserwuje się rozwój licznych nekroz powodowanych przez raka drzew owocowych (Neonectria ditissima).

Venturia inaequalis

W wyniku analizy danych meteorologicznych rejestrowanych w Sadzie Doświadczalnym Instytutu Ogrodnictwa –PIB w Dąbrowicach stwierdzono ryzyko infekcji jabłoni w dniu 20 kwietnia o godzinie 12. 

Przeprowadzony wiosną monitoring upraw rzepaku ozimego pod kątem występowania wirusów pokazał, że pozostają one ciągle ogromnym zagrożeniem. Dzięki współpracy z firmą Limagrain Polska sp. z o. o. próbki rzepaku pobrano ze wszystkich województw w Polsce. Na plantacjach obserwowano słabe nasilenie i objawy wiroz. Charakterystyczne, fioletowo-czerwonawe przebarwienia stwierdzano jedynie w najstarszych, dolnych liściach roślin (Fot. 1.). Pomimo tego, wyniki laboratoryjnych analiz wykazały silną presję wirozy w całym kraju. Obecność wirusa żółtaczki rzepy (turnip yellows virus, TuYV) potwierdzono w próbach roślin w każdym województwie w Polsce!

W uprawach rzepaku ozimego odnotowano bardzo liczne występowanie chrząszczy chowacza podobnika (C. obstrictus), znacznie przekraczające próg ekonomicznej szkodliwości (podczas kwitnienia (od BBCH 60) w rejonie słabego występowania pryszczarka kapustnika: 1 chrząszcz na 1 roślinie, a w rejonie licznego występowania pryszczarka kapustnika: 1 chrząszcz na 2 rośliny). Chemiczne zwalczanie chowacza podobnika należy wykonać po wykształceniu się pierwszych łuszczyn, zwracając szczególną uwagę na ochronę zapylaczy. Zabieg należy wykonać po zakończeniu lotu pszczół, przestrzegając prewencji.

Na liściach roślin grochu zaobserwowany charakterystyczny dla oprzędzików żer zatokowy.

Venturia inaequalis

Na podstawie obserwacji prowadzonych w Sadzie Doświadczalnym Instytutu Ogrodnictwa – PIB w Dąbrowicach, stwierdzono, że w około 70% pseudotecjów Venturia inaequalis znajdują się dojrzałe askospory, potencjalnie gotowe do wysiewu w powietrze sadu. W wyniku analizy danych meteorologicznych rejestrowanych w tym samym sadzie stwierdzono ryzyko infekcji jabłoni w dniach 2 i 3 kwietnia, odpowiednio na poziomie niskim (godz. 17) i średnim (godz. 15). 

W uprawach rzepaku ozimego odnotowano bardzo liczne występowanie słodyszka rzepakowego (Meligethes aeneus), znacznie przekraczające próg ekonomicznej szkodliwości (3-5 chrząszczy na roślinie w fazie luźnego kwiatostanu). Widoczne są również pierwsze uszkodzenia pąków kwiatowych. 

Wysoka temperatura na przełomie marca i kwietnia spowodowała, że po zimowaniu uaktywniły się i rozpoczęły żerowanie gąsienice cydalimy („ćmy”) bukszpanowej (Cydalima perspectalis). Przy sprzyjającej pogodzie koniczne jest wykonanie zabiegów opryskiwanie zarejestrowanymi środkami chemicznymi lub preparatami biologicznymi.

Venturia inaequalis

Na podstawie obserwacji prowadzonych w Sadzie Doświadczalnym Instytutu Ogrodnictwa –PIB w Dąbrowicach, stwierdzono, że w około 1/3 pseudotecjów Venturia inaequalis znajdują się dojrzałe askospory, potencjalnie gotowe do wysiewu w powietrze sadu.

Venturia inaequalis

W wyniku analizy danych meteorologicznych rejestrowanych w Sadzie Doświadczalnym w Dąbrowicach, należącym do Instytutu Ogrodnictwa – PIB w Skierniewicach, w dniach 12 marca (godz. 13) i 17 marca (godz. 04) stwierdzono wystąpienie warunków ryzyka infekcji jabłoni na poziomie niskim.

Początek wiosennej wegetacji to idealny termin na wykonanie obserwacji polowych zbóż ozimych, gdyż już teraz mogą ujawniać się objawy porażeń wirusowych tych roślin.

W naczyniach żółtych rozstawionych na plantacji rzepaku ozimego, w ciągu ostatnich sześciu dni, odnotowano obecność takich szkodników jak: chowacz czterozębny (50 sztuk), słodyszek rzepakowy (45 sztuk), zmieniki (18 sztuk), chowacz brukwiaczek (11 sztuk), pchełka rzepakowa (7 sztuk), śmietka kapuściana (3 sztuki). Śmietka kapuściana wystąpiła po raz pierwszy w naczyniach żółtych w tym sezonie.

Venturia inaequalis

Na podstawie obserwacji prowadzonych w Instytucie Ogrodnictwa – PIB w Skierniewicach, w dniach 5 i 11 marca 2024 r., w powietrzu kwatery jabłoni niechronionych przed parchem jabłoni, w Sadzie Doświadczalnym w Dąbrowicach, stwierdzono pierwsze w tym roku wysiewy askospor Venturia inaequalis.

Venturia inaequalis

Na podstawie obserwacji prowadzonych w Sadzie Doświadczalnym Instytutu Ogrodnictwa –PIB w Dąbrowicach, stwierdzono, że w około 5% pseudotecjów Venturia inaequalis pojawiły się dojrzałe askospory, potencjalnie gotowe do wysiewu w powietrze sadu.

W naczyniach żółtych wystawionych na plantacji rzepaku ozimego odłowiły się szkodniki: 5 sztuk chowacza czterozębnego, 2 osobniki chowacza brukwiaczka oraz jeden słodyszek rzepakowy.

Ciepły koniec lutego był powodem, że z jaj zimujących zaczynają lęgnąć się mszyce – Winna Góra (woj. wielkopolskie). Mszyca burakowa (Aphis fabae) na trzmielinie, mszyca czeremchowo-zbożowa (Rhopalosiphum padi) na czeremsze oraz prawdopodobnie mszyca porzeczkowa (Aphis schneideri) lub mszyca porzeczkowo - czyściecowa (Cryptomyzus ribis) na porzeczce czarnej.

Mokry luty spowodował, że w wielu miejscach gleba jest mocno rozmiękczona, co utrudnia wjazd na pola. Lokalnie, zwłaszcza w obniżeniach ternu, występują podtopienia i zastoiska wody prowadzące do zagniwania roślin.

Zgryzanie rzepaków i zbóż ozimych, to coroczne szkody powodowane przez zwierzęta, które w poszukiwaniu atrakcyjnego źródła pokarmu odwiedzają nasze pola. Preferencje środowiskowe poszczególnych zwierząt różnią się. Istnieją już populacje niektórych gatunków (np. sarny), które preferują pola uprawne jako miejsce swojego stałego bytowania.

Z uwagi na zbliżające się dni z prognozowanymi, stosunkowo wysokimi temperaturami powierza, zalecamy wystawienie żółtych naczyń na plantacjach ozimin – rzepaków i pszenic.

Temperatura powyżej 10^oC i słoneczna pogoda w okolicach Kórnika (wielkopolskie) były przyczyną uaktywniania się niektórych, zimujących owadów.